Emily Lupton Metrish

Excerpt from Si Phaendin

“Phloi,” Mother’s voice called out as the boat was turning from Baangluang canal to head toward Thaaphra. “Phloi, remember my words well. If you are going to have children later in your life, you must find a husband whose heart is faithful. Do not take a husband who flirts with many wives; you will be anxious, like your mother.” Mother was still for a moment before continuing, “And do not, under any circumstances, become anyone’s minor wife. Remember that, okay?”

Phloi turned her head to look at Mother, then turned back to stare out from the boat’s cabin at a paddling boat as it sculled past. She looked at the houses at the edge of the water and the rafts that were filled with different things that were for sale. She watched the people on the riverbank and the boats that came past with excitement that she couldn’t express, because this was the first time that Phloi had left her house to go far away. Before they had left home, Mother had told her, “If you leave, you leave. It will be the death of this life; we won’t come back to walk up the stairs of this house again.”

Phloi’s house was on Baangluang canal. It could be called a large house; it had a brick wall to reinforce an iron fence that separated it along the edge of the water. There was a large wooden saalaa at the waterside. Up the stairs from the water one walked past a wide lawn before reaching the house, which was where Chao Khun Father was. The building, we can say, was fashionable for the time period—which was around 2435 B.E., during the time of the reign of

Somdet Phraphuttachaoluang Mahaarach. In Bangkok at this time, the buildings were made of bricks glazed with lime; the roofs were covered with corrugated Chinese tiles. In front of the building were two sets of stairs going up that met at the top. In the middle was a little open verandah. Then after that were more stairs straight to the top floor of the building. The top floor had a verandah you could walk around surrounded by a railing from which sweet purple mahuat hung. The tiles on the floor were an old green color. Passing from the veranda and entering inside, there were three large rooms that were where Chao Khun Father lived. There was a small room Chao Khun Father used for worshipping the Buddha and the ashes of Chao Khun grandfather and various Khun great grandparents. When Phloi was little, about six or seven years old and she would go up to the top floor in the afternoon to find Chao Khun Father, she was especially afraid of this room because it was so closed off and silent. One year she opened it by herself when Chao Khun Father was making merit. As she opened it, Phloi saw the urns of bone fragments sitting on a group of benches in rows. She had been called to light incense and to prostrate herself before Chao Khun Grandather, Khun Grandmother, and the Chao Khun Great Grandparents. Since then, she had been especially afraid of that room.

The veranda behind the building was Chao Khun Father’s happy place when he was at home; he frequently went out to the veranda by himself to eat rice and relax. If someone who knew him well were to arrive, he would be received there. The top floor of the building was covered with aged wooden planks that depended on strong people to scrub them every ten years so that they looked polished and glossy; Chao Khun Father would spread a small carpet to sit on on the back veranda. Around him, he had a betel box, a pot of water, a spittoon, a cigarette box, and a tray of strong tobacco on the day when Phloi came there to bid him farewell. Mother had allowed her to go up alone. Phloi was ten at the time, old enough to observe different things clearly. For more than the next ten years, Phloi remembered Chao Khun Father on that occasion, and she still had the image of him in her mind sitting on his haunches on the rug. Chao Khun Father was wearing chintz cloth the color of sandalwood; he dismissed her leisurely. When Phloi had bowed to him in farewell, she thought she remembered that he stared at the face of his little daughter as though scrutinizing her appearance so that he could remember it accurately. But he said nothing in response to her greeting or by way of discouragement, just kept his gaze fixed on Phloi’s face until Phloi crawled slowly back down.

Pramoj, Kukrit. สี่แผ่นดิน. Krungtheep: Kaawnaa, 2514 [1971].

สี่แผ่นดิน

“พลอย” เสียงแม่เรียกขณะที่เรือกำลังบ่ายหน้าออกจากคลองบางหลวง มุ่งตรงไปยังท่าพระ “พลอยจำคำแม่ไว้ให้ดี ถ้าเจ้าจะมีลูกมีผัวต่อไปก็หาคนที่เขาใจเดียว อย่าไปได้ผัวเจ้าชู้เมียมาก จะต้องร้อนใจเหมือนแม่” แม่นิ่งอยู่ครู่หนึ่งแล้วพูดตอ่ไป “แล้วก็อย่าไปเป็นเมียน้อยใครเขาเป็นอันขาด จำไว้นะ”

พลอยหันหน้ามามองดูแม่แล้วก็เหลียวกลับไปมองนอกเก๋งเรือดูเรือแจวพายที่ผ่านไปมา ดูเรือนริมน้ำ และแพที่เต็มไปด้วยของวางขายต่างๆ ดูผู้คนริมตลิ่งและในเรือที่ผ่านมาด้วยความตื่นตาตื่นใจอย่างบอกไม่ถูก เพราะครั้งนั้นเป็นครั้งแรกที่พลอยได้ออกจากบ้านมาไกลถึงเพียงนี้ และเมื่อก่อนที่จะออกจากบ้าน แม่ก็บอกแล้วว่า ไปแล้วเป็นไปเลย เป็นตายชาตินี้จะไม่กลับมาเหยียบหัวกระไดบ้านนี้อีก

บ้านพลอยอยู่ในคลองบางหลวง เรียกได้ว่าเป็นบ้านใหญ่มีกำแพงอิฐเสริมรั้วเหล็กกั้นตลอดริมน้ำ ที่ท่าน้ำมีศาลาหลังใหญ่ทำด้วยไม้ ขึ้นจากกระไดท่าน้ำ เดินผ่านลานกว้างก็ถึงตัวตึกเป็นที่อยู่ของเจ้าคุณพ่อ ตึกนั้นจะพูดไปก็เป็นตึกทันสมัยสำหรับระยะเวลาระหว่าง พ.ศ. ๒๔๓๕ อันเป็นเวลาในรัชสมัยของสมเด็จพระพุทธเจ้าหลวงมหาราช ในกรุงรัตนโกสินทร์นี้ ตึกนั้นเป็นตึกก่ออิฐฉาบด้วยปูนขาว หลังคามุงกระเบื้องจีนเป็นลูกฟูก หน้าตึกเป็นบันไดขึ้นสองข้างมาบรรจบกัน ตรงกลางเป็นชาลาย่อมๆ แล้วจากนั้นมีบันไดขึ้นตรงไปชั้นบนของตึก บนตึกมีเฉลียงเดินได้รอบ ลูกกรงมีลูกมะหวด กระเบื้องสีเขียวแก่ พ้นจากเฉลียงเข้าไปก็มีห้องใหญ่ๆสามห้อง เป็นที่อยู่เจ้าคุณพ่อ มีห้องเล็กๆอีกห้องหนึ่งสำหรับเจ้าคุณพ่อไว้พระและอัฐิเจ้าคุณปู่ และคุณชวดทั้งหลาย เมื่อพลอยยังเด็กๆอายุ๖–๗ ขวบ เคยขึ้นไปบนตึกตอนบ่ายเพื่อไปหาเจ้าคุณพ่อ พลอยเคยรู้สึกกลัวห้องนี้เป็นพิเศษ เพราะเป็นห้องที่ปิดไว้เงียบ ปีหนึ่งจะเปิดครั้งเดียวเวลาเจ้าคุณพ่อทำบุญ และในเวลาที่เปิ

ดพลอยเคยเห็นโกศอัฐิตั้งอยู่บนม้าหมู่เป็นแถว พลอยเคยถูกเรียกตัวให้เข้าไปจุดธูปเทียนกราบเจ้าคุณปู่คุณย่าและเจ้าคุณชวดอีกหลายคน ตั้งแต่นั้นมาก็ให้เกรงกลัวห้องนั้นเป็นพิเศษ เฉลียงหลังตึกนั้นเป็นที่สำราญของเจ้าคุณพ่อเวลาท่านอยู่บ้านก็มักจะอยู่ที่เฉลียงนั้นเอง รับประทานข้าวก็ที่นั่นพักผ่อนก็ที่นั่น ถ้าใครที่คุ้นเคยมาหาก็รับที่นั่น ตึกชั้นบนปูด้วยกระดานแผ่นโตๆอาศัยแรงคนเช็ดถูกันมาหลายสิบปีดูขึ้นเงาเป็นมันเจ้าคุณพ่อท่านปูพรมเล็กๆนั่งอยู่ที่เฉลียงหลัง รอบๆตัวก็มีเชี่ยนหมาก กาน้ำขันน้ำกระโถนหีบบุหรีและพานใส่ชุดจัดบุหรี่ตั้งไว้เมื่อวันที่พลอยจะออกจากบ้านก็ขึ้นไปลาท่านที่นั่น โดยที่แม่ปล่อยให้ขึ้นไปคนเดียว เวลานั้นพลอยมีอายุ ๑๐ ขวบ พอจะมีความสังเกตสิ่งต่างๆได้ถนัดถนี่ ต่อมาอีกหลายสิบปี พลอยนึกถึงเจ้าคุณพ่อขึ้นมาครั้งใด ก็ยังเห็นภาพท่านนั่งขัดสมาธิอยู่บนพรม เจ้าคุณพ่อนุ่งผ้าลายสีจันทน์ ปล่อยลอยชายตามสบาย เมื่อพลอยขึ้นไปกราบลายังนึกจำได้ว่าท่านมองดูหน้าลูกสาวคนเล็กของท่านอย่างพินิจพิเคราะห์คล้ายกับว่าจะดูไว้ให้จำได้แม่นยำ แต่ท่านก็มิได้ปริปากพูดจาทักทายหรือห้ามปราม คงมองแต่หน้าพลอยจนพลอยคลานกลับลงมา